şimdi olsa

Bugün, 15 Eylül 2009, çiftliğe (Bafra Koşu Köyü) göçüşümüzün birinci yıldönümü; ayrıca inşaata başlamamızın da 4. aydönümü… Ustalarımız halen ikinci katın duvarlarındalar. Sanırım da 10 günden önce de bitmez duvar (araya Ramazan Bayramı da girecek). Sonra çatı, şömine montajı, doğramalar ve cam montajı, ikinci katın iç sıvası,  döşemeler, tezgah-dolaplar…

Kurban bayramına (Kasım sonu değil mi?) çıkarsınız eve, diyor Süleyman usta. Ona da şükür.

İnşaatla 4 ayın sonrasında insan bazı şeyler öğreniyor. Bu güncenin bir amacı da sizin bizim derslerimizden faydalanmanızı sağlamaktı, hatırladınız mı? Şimdi olsa, diyelim bakalım, nasıl yaparım:

•    Zemini yine yerden yukarda ve temel duvarını taş yaparım. Ancak içini doldurmam ve temel duvarlarında havalandırma menfezleri bırakırım. Böylece ev aşağıdan sürekli havalanır, nem ve su çıkışı gibi bir kaygım olmazdı; en önemlisi temel üzeri zemini membran ile  kaplamama gerek olmazdı;

•    Temel duvarı üzerinde askıda ahşap döşeme yapar ve teras çatı haricinde beton dökmem (kat arasında yapmaya cesaret ettiğim gibi);

•    Pres tuğla ile ev yapmadan önce kırk kez düşünür ve belki yine pres tuğla ile yaparım;

•    Elektrik projesini önceden yaptırır, temel kazılırken inşaata elektrikçi getiririm;

•    Su tesisatını duvar arasından değil, içerden geçiririm ve fazladan tek sıra tuğla örgüsü içine gömerim. Bir de 1,8’lik değil, 3,2’lik çift cidarlı boru kullanırım!

•    Hava boşluklu duvarlarda, iki duvar arasında tutucu olarak tel değil bağlayıcı çelik çubuklar kullanırım. Bağlayıcı tel, arada harç tutarak boşluk içinde ısı ve nem köprüleri oluşturuyor. Bu da arada bırakılan boşluğun işlevini yok ediyor.

Bu listeyi şimdilik daha fazla uzatmayayım. Yıldönümüze yakışmaz. Daha nice sağlıklı, afiyetli çiftlik yıllarımıza; evimizde inşaallah…

ustalarla işiniz zor

“Ustalarla işiniz zor”. Böyle diyorlar, inşaatımız olduğunu duyanlar. “Sıkıntılıdır, Allah kolaylık versin” diyorlar. Teşekkür ederiz diyoruz, ancak bizim bir sıkıntımız yok, çok şükür. Ustalarımız gayet iyiler. Bırakın sıkıntı yaratmayı, başka bir sıkıntımızı görseler yardımlarını esirgemiyorlar.

Biz böyle derken, pres tuğlalarımızı bir bir üstüste koyan iki ustamızdan biri, Osman Usta bir büro işi buldu ve inşaatı bıraktı. Hayırlı olsun dedik. Kahraman Süleyman Usta devam ediyor, Ersin’in desteği ile.

Pres tuğla, aynı taş ve ahşapta olduğu gibi tecrübe isteyen bir malzeme. O usta gitsin, bu usta gelsin olmuyor. Muhakkak daha önce işi bilen biri olmalı ve hatta işi bilen iki ustanın da birlikte çalışabilmesi için daha önce de birlikte çalışmış olmaları gerekiyor. Yoksa, “el değişiyor” ve tuğlaların düzeni kayıyor. Pres tuğla ile işe başlarken göz önünde bulundurmanız gereken şeylerden biri de yörenizde “presci” olup olmadığı. Bizim ustalar, ilginçtir, Rusya’da bu tuğlalar ile 90 cm kalınlığında duvarlar örmüşler. Ne sabır!

Osman Usta’nın yerine, “eli bozmayacak” bir usta bakıyor, Celal Usta’mız (usta başı, burada kalfa diyorlar!). Bekliyoruz!

Not: Osman Usta döndü 🙂 (17 Ağustos)

tuzlanma

Kortuğumuz başımıza geldi. Yeni örülmüş pres tuğla duvarlar yağmur görünce tuzlandılar. Harca katılan suda mı tuz vardır, kumda mı bilinmez. Suyu görünce beyaz beyaz tuz tuğlaların yüzeyini kapladı. Silince çıkmıyor. İnşaattan sonra tüm yüzeylerde bir temizleme yapmaya çalışacağız. Bunun için en doğal yol ne olabilir araştırıyoruz.

Karadeniz bölgesindeki yoğun yağmurlardan dolayı 10 gün kadar ara vermek durumunda kaldık. Yarın (24 Temmuz) tekrar başlıyor duvarlar yükselmeye…

zamanınız var mı

15 Mayıs temel çizgisi çekildi

18 Mayıs temele demir bağlandı ve beton döküldü

21 Mayıs temel taşları örülmeye başlandı

11 Haziran temel bitti, tuğlalar örülmeye başlandı

17 Temmuz brüt 124 m2 birinci katın duvarları bit-me-di…

Şikayet değil. Durum saptaması. Bizim vaktimiz var; diğer ‘pres tuğla ile evimi yapacağım’ diyenlere duyrulur.

duvarın havalanması

Arada 5 cm hava boşluklu çift kat duvarlarımızın dış yüzeyinde havalandırma delikleri bırakıyoruz. Duvarların aşağısında ve yukarısında bırakılacak delikler, duvar içinin kuru kalmasını sağlayacak.

Aksi durumda, evin içinden veya dışından boşluğa ulaşan nem zamanla içeride birikebilir ve küf, koku gibi sorunlara yol açabilir.

Delikleri bırakmak için tuğlaları yan değil, dikine koyuyoruz (yarısını keserek) ve arkasını telle çeviriyoruz (duvar arası boşluğu böceklerlerden uzak tutmak niyetiyle).

kaygı ve teselliler

Duvarda kullandığımız klinker pres tuğlaları yüksek ısıda (1000 derecenin üzerinde) pişirilen seramik ürünleri. Bu derecelere çıkabilen Türkiye’deki tek firma bildiğimiz kadarı ile Işıklar Tuğla. Yüksek derecede pişirme, tuğlanın sağlamlığını artırırken, su emiciliğini azaltıyor. Ancak tabi bunun çevresel bir maliyeti var. Pişirme sırasında kullanılan enerji sarfiyatı yüksek, yakıtlar kirletici. Birçok tuğla fabrikası maalesef halen pişirme fırınlarında kömür kullanmaya devam ediyor. Bir tesellimiz, Işıklar Tuğla’nın doğal gaz fırınlarını kullanıyor olması. Bir de pres tuğlanın ömrünün uzun olmasından dolayı, kullanılan enerjinin tuğlanın ömrüyle karşılaştırıldığında kabul edilebilir oranlara geliyor olması. Evimiz ömrünü doldursa dahi (dileğimiz 100 yıldan önce olmaması), bu tuğlalar tekrar bir evin yapımında kullanılabilecek sağlamlıkta. Öte yandan kullanımı sonunda tuğlalar yüzde yüz doğaya geri dönebilecek.

Benzer bir kaygı-teselli durumunu ısı yalıtımında kullandığımız mantar levhalar için de söyleyebilirim. Levhalar Portekiz’den geliyor ve ulaşımı sırasında harcanan yakıt (enerji) bunların çevresel maliyeti olarak sayılabilir. Tüm malzemelerin civardan temin edilebiliyor olması çevre dostu bir yapıda tercih edilirdi. Ancak, mantar levhaları kullanarak, tüketicilere ve üreticilere bir ufak mesaj verdiğimizi düşünüyorum:

“Ev sahipleri yalıtım malzemelerinde doğal alternatiflerin olduğunu bilmeli ve yerli firmalar yalıtımda doğal malzemeye yatırım yapmalı.”

Avrupa’da doğal yalıtım malzemelerine her geçen gün bir yenisi ekleniyor. Bunun da en önemli itekleyicisi çevreye duyarlı mimari akımlar. Bitki bazlı yalıtım levhaları (keten-kenevir elyafı, saz ve samandan plakalar), mantar levhalar, selüloz, koyun yünü plakalar, formaldeit ihtiva etmeyen odun elyafı veya odun yünleri vb… Ülkemizde maalesef çoğunun esamesi okunmuyor. Bilinen birkaç tanesine de (selüloz, mantar gibi) talep sınırlı. Veya odun elyafının doğal yapışkanlısı (mısır nişastalı gibi) bilinmediği için formaldeitli olanlar kullanılıyor.

Mantar levhalarına geri dönersek, hammaddesi olan mantar meşesinin üretimi çevresel, sosyal ve ekonomik olarak sürdürülebilirliğe güzel bir örnek. Mantar, akdeniz iklim kuşağında doğal olarak yetişen bir tür meşenin (mantar meşesi – quercus suber) kabuklarından elde ediliyor.

Sanıldığının aksine meşe, mantar için kesilmiyor, en az 40 yaşına gelmiş meşelerden her 9 yılda bir zarar verilmeden kabukları alınıyor. Mantar meşesi üreticileri ormanlarının sürdürülebilir ilkelerde yönetildiklerinin sertifikasını sunmak durumunda (Forest Stewardship Council – FSC sertifikası). Mantar meşesi plantasyonları, nesiller boyu devam ettiriliyor. Meşelerin bakımı ve mantar üretimi yüzlerce kişiye iş imkanı sağlıyor, ağaçlar Co2 tutucu etkisi ile iklimin dengelenmesine katkı sağlarken biyolojik çeşitliliği de destekliyor. Mantar meşesi ormanlarının 40 kuş türü, m2’ye 60 bitki türü ve pek çok memeli hayvana ev sahipliği yaptığı belirlenmiş. Meşe kabukları çeşitli işlevleri için işlenirken çevreye zararlı hiç bir aşamadan geçmiyor. Nihai ürün sağlıklı ve uzun uzun ömürlü olarak tüketici dostu oluyor. (mantarın 50 yıl yalıtım değerinden ödün vermediği biliniyor.)

Bir arkadaşım biraz kaygıyla sordu; “ya herkes mantar yalıtımı tercih ederse o zaman ne olacak? Herkese yetecek kadar mantar bulunabilir mi?” Kısa vadede bulunamayacağı kesin. Keşke talep olsa, herkes için de mantar olmasa ve bu “aşırı talep” mantar dahil diğer tüm doğal yalıtım malzemelerinin üretimi için teşvik edici olsa. Böylece piyasa yapay, sağlıksız, kısa ömürlü yalıtım malzemeleriyle yetinmek yerine, yeni bir alan keşfedecektir. Yani evet, lütfen doğal yalıtım malzemelerini araştırın ve talep edin.

NOT: Mantarla yalıtımı düşünüyorsanız, daha fazla bilgi için tıklayın.

nefes alan duvarlar

Duvarların nefes alması, buhar geçirgenliğinin olması demek. Özellikle evin içinden nemi uzaklaştırmanın en temel yolu evin nefes alabilmesi. Aksi durumda ıslak mayonuzu bir naylon torbaya koymanız gibi evinizin içine nemi hapsedersiniz.

Genel düşüncenin aksine, nem eve dışardan geldiği kadar (ve hatta daha fazla) evin içinde üretilir: banyo – duş, çamaşır – bulaşık, yemek pişirme, nefes alma ile sürekli buhar üretiriz. 4 kişi günde ortalama 6-7 litre su buharı üretir. Buhar evden çıkış yolu bulamazsa duvarlarda küf yapar, size soğuğu ve sıcağı daha yoğun hissettirir ve havlularınız, çamaşırlarınız sürekli bir parça nem tutar.

Nefes almayan duvarlar ayrıca evin içinde zehirli gazların da yoğunlaşmasına sebep oluyor. Evde zehir ne arasın demeyin! Duvar boyası, vernik, kozmetikler, yapıştırıcılar, plastiklerden geliyor. İyi havalandırılmayan bir evin içi, dışarıya göre yüzde 20’ye kadar daha fazla zehirli hava ihtiva edebiliyor.

Hangi malzemeler nefes alıyor? Tabiki ahşap, tuğla, taş gibi doğal malzemeler. Eğer duvarlarınızda kullandığınız malzeme veya yalıtım duvarların nefes almasını engelliyor ise, muhakkak bir havalandırma sistemi kurmanız gerekecek. Bunun da pencereleri açarak olacağını düşünmeyin.

hem yalıtım, hem duvar

Izotuğlaların yalıtım, ısı geçirgenliği ve ısı tutma açılarından enerji performansları çok iyi. Ayrıca, yatay düzlemde birbirine geçmeli olduğundan yanlarda harç gerektirmiyor; bu da yine ısı kaçışlarını azaltabiliyor. Sağlıklı ve nefes alan bir malzeme.

Piyasada çeşitli firmaların 11,5 cm’den 38 cm’ye kadar değişik genişlikte izotuğla veya ısı tuğlaları var. Yani bu ebatta duvar kalınlığını tek bir tuğla ile sağlayabiliyorsunuz. Hafif ve özel gözenekli yapıları sayesinde bu tuğlalar yüksek yalıtım değerine sahip. Ilıman yerlerde (Türkiye’nin tüm sahil bölgeleri), bu tuğla ile gerekli kalınlıkta örülen duvarlarda yalıtıma gerek olmayabiliyor.

Değişik izotuğla üreten firmalar arasında, Kudret Tuğla’nın Manisa’daki fabrikasına gittik. Dr. Gökhan Görçiz bize çok yardımcı oldu. Ancak, iki katlı kolonsuz evimizde ısı tuğlayı yığma olarak kullanmaktan bizi caydıran da kendisi oldu.

Kudret Tuğla’nın Claymix patentli tuğlaları diğer izotuğlalar içinde en hafif olanı (600-750 kg/m3), ısı iletkenlik değeri 0,25 W/mK. Bu değer ne kadar düşük olursa yalıtım özelliği o kadar yüksek oluyor. Kıyaslamak için bu değer  ahşap için 0,10 ve Işıklar’ın pres tuğlası için 0,30 W/mK.

Fransa’da monomur olarak bilinen bu tuğlanın kullanımı gittikçe yaygınlaşıyor: ilgili iki site:

monomur

monomur3b

Bunca cazip özelliği yanında birkaç kusuru var: Fiyatlarının yüksek olması yaygın kullanımını sınırlıyor. Kolay görünmekle birlikte, işçiliğinin birkaç püf noktası var. Ayrıca izotuğla ismini kullanmakla birlikte üreticiler arasında işin gereğinin standartlarına uyan pek az. Bir de kullananlar arasında ses yalıtımı konusunda yetersizliği şikayetler arasında…

Bence yine de hoş bir malzeme, tek katlı ev yapacaklara öneririm. Ancak unutmayın, tek katlı bir evde izotuğla kullanacaksanız, betonarme kolonlardan kaçının. Beton kullandığınız anda, izotuğla duvarlarınıza yalıtım yapmanız şart olacaktır.

tuğla da, hangi tuğla

Evin duvarları tuğla’dan olsun dedikten sonra dahi, neredeyse evin temelinin atılacağı güne kadar tuğlanın ne olacağı, nereden alınacağı konusunda tereddütler yaşadık. Şu tuğlalar mercek altına girdi:

1.   Yığma tuğla (yapı mevzuatına göre kolonsuz 3 kata kadar taşıyıcı olarak kullanılabilien düşey gözenekli tuğla)
2.   İzolasyon tuğlası
3.   Geleneksel harman tuğlası (veya kara tuğla, veya dolu tuğla)
4.   Çıkma dolu/harman tuğla (yıkılan eski evlerden alınıyor)
5.   Dolu pres tuğla (Harman tuğlanın moderni)

Tuğla evde en doğa dostu yaklaşım, yıkılan eski evlerden çıkma dolu harman tuğlasını kullanarak yeni bir ev yapmak olurdu… Bunu da çok isterdik. Ancak, kısa dönemde çıkma tuğla yeterince bulmamız mümkün olmadı.
İkinci doğa dostu yaklaşım izotuğla kullanmak olabilirdi. Ancak bir sonraki yazıda değineceğim gibi, özellikle taşıma duvarda izotuğlanın zayıf kalabileceği endişesi ile vazgeçtik.

Geleneksel harman tuğla ile, dolu pres tuğla arasında gittik geldik. Çorum’daki harman tuğlacıları gezdik, numune ve fiyat aldık. Çok beğendik. Ama bu tuğlaların neme ve yağmura dayanıklılığından emin olamadık. Ayrıca sıkça rastlanan tuğlaların tuzlanması ve beyazlaması bizi korkuttu. Yine de, Çorum’da ziyaret ettiğimiz harman tuğlacılardan ikisi:

İtimat harman tugla
Vesfa harman tugla

Pres tuğla fabrikalarından Tokat Turhal’deki Çenesizler’i ziyaret ettik. Çenesizler’den Ceyhun Besler Bey bizi çok güzel ağırladı ve öylesine yardımcı oldu ki, oradan hemen tuğla siparişini vermeden çıkabilmiş olmamıza hala şaşıyorum.
Işıklar Tuğla (Bartın) son kararımız oldu. Işıklar’ın redüksiyonlu ve az redüksiyonlu (yani yüzeyinde ton farklılıkları olan seri) Anadolu klinker pres tuğlalardan sipariş verdik sonunda.

Dolu pres tuğlayı seçme nedenimiz doğal ve estetik olması, içerden ve dışarıdan sıva gerektirmeyecek olması, izotuğla kadar olmasa da kalın bir duvar örgüsü ile ısı yalıtımına katkı sağlayacak olması idi.

Pres tuğlanın ebatları 21,5 cm x 10,5 cm x 6,5 cm. Buna göre çift sıra tuğla örgü, arada 5 cm boşluk ve tek sıra örgü ile 37 cm kalınlığında bir duvar elde ediyoruz. Böyle bir kalınlık ile, ısıl kütle olarak pres tuğlaların ısı tutma (yüklediği ısıyı yavaş yavaş salma) özelliğine güveniyoruz.

Klinker pres tuğla ile ilgili kaygımıza gelince… Buraya tıklayın!

evin duvarları

Geleneksel mimariye yakın bir ev yapmak istediğimizden taş ve ahşabı kullanmak ilk aklımıza gelenler oldu (tabii samandan sonra!). Bafra’nın yüksek köylerinde taş, ova köylerinde de ahşap geleneksel malzeme olmuş.

Bafra şehir merkezindeki eski rum evleri ise genelde dolu tuğla kagir (yığma) binalar. Kara tuğla veya harman tuğlası da deniyor bu tuğlalara. Güzel ve ince bir işçilikle yapılmış olan evlerin duvarları içten ve dıştan sıvalılar.

Taş evleri çok sevmemize rağmen, taş evi düşünmedik. Kalın taş duvarlar yazın sıcaktan korunmak için etkinken, nemli ve soğuk kış günleri için düşünüldüğü kadar konforlu olmuyor. Isı yalıtım değeri çok düşük, ayrıca taş ustası bulmakla enerjimizi harcamak istemedik.

Ahşap ise, ovada ağacın daha bol olduğu dönemlerde kullanılmış. Ancak günümüzde köylerde ahşap yapı bulmak neredeyse imkansız.

Biz de Bafra evlerinden ilham alarak dolu tuğlayla bir ev yapmaya karar verdik. Beton kullanmamak için, evi yığma yapmaya karar verdik; yani beton kolonsuz, tuğla taşıyıcı duvarlı bir ev. Tıpkı geleneksel mimaride olduğu gibi. Karar verdik dediysek, bunun evle ilgili verdiğimiz en zor karar olduğunu da belirtmeliyim.